Orta Doğu’nun en eski yerleşim alanlarından biri olan Erbil Kalesi, Sultan Muzaffereddin Gökbörü döneminde İslam kültürü ve Türkmen varlığının önemli bir merkezi hâline gelmiş; tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, katmanlı geçmişiyle eşsiz bir kültürel mirastır. UNESCO Dünya Mirasında yer alan bu antik kale, 6.000 yıllık kesintisiz yerleşim geçmişine sahiptir. Asurlular, Medler, Sasaniler ve Abbasilerden Osmanlı İmparatorluğu'na kadar birçok devletin yönetimi altında kalan kale, özellikle Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde Türkmenlerin burada sağlam bir yerleşim kurmasıyla kültürel kimliğini daha da öne çıkarmıştır.
Kale sadece bir askeri üs veya idari merkez değildi, halkın günlük yaşamını, geleneksel mimarisini ve sosyal yapısını yansıtan bir yerleşim alanıydı. Ancak, yıllar boyunca ihmal edilen bu tarihi yapılar, kentsel yayılma ve altyapı eksiklikleri nedeniyle büyük zarar gördü. Ancak son yıllarda, kaleyi hem korumayı hem de canlandırmayı amaçlayan kapsamlı restorasyon çalışmaları başladı.
Erbil Kalesi Restorasyon Komisyonu Başkanı Felah Hasan, 29 Mayıs 2025'te bir basın toplantısı düzenledi ve restorasyonun son çalışmalarını sundu.
Hasan ilk olarak Erbil Kalesi Restorasyon Komisyonundan söz etti ve bu komisyonun doğrudan Bakanlar Kuruluna bağlı olduğunu, yani Erbil Kalesi'ni doğrudan denetlediğini belirterek, “Bu iyi bir başarı çünkü Bakanlar Kurulu'na doğrudan bağlı her bir hükümet dairesi ve departmanı tüm taleplerimizi doğrudan iletebilir. Yapılan adımlardan biri de hükümetin kalenin çalışmalarını tamamlaması için iyi destek vermesiydi.” dedi.
Kalenin ana caddesi ile ilgili olarak Erbil Kalesi Restorasyon Komisyonu Başkanı Felah Hasan, “Çalışmaya başladığımız altı ayda yaklaşık 1.200 metrekarelik bir alanı tamamladık. Ayrıca Ahmedi Kapısı'ndan çarşı kapısına kadar 300 metre olan ana caddeyi de tamamladık. Artık hazır ve yağmurla ilgili herhangi bir sorun olup olmayacağını görmek için bir test yaptık.” ifadesinde bulundu.
Hasan, "Kalan sorunlardan biri de elektrik sorunudur, kalede yapmayı zorlaştırdığımız olayların çoğunun sebebi budur çünkü elektriğin durumu ortada ve felaketler istemiyoruz. Ayrıca son aşamada olan su ve kanalizasyon boruları sorunumuz da var.” açıklamasında bulundu.
Kalenin dışındaki aydınlatmaya dikkat çeken Hasan, "Kalenin dışında elektrik sorunumuz vardı. Kalenin dışındaki evler çok büyük ve 91 ev var. Son üç ayda bu evlerin yarısını bu ışıklarla yeniden canlandırdık.” ifadesinde bulundu.
Erbil Kalesi Restorasyon Komisyonu Başkanı Felah Hasan, Erbil Kalesi’ndeki hamama ilişkin, “ABD Konsolosluğuna zamanında yaptığı yenileme için teşekkür etmek istiyoruz ve şu anda tamamlanma aşamasında. Hamamın çok yakın bir gelecekte tamamlanacağını düşünüyorum. Ancak, hamamın nasıl kullanılacağı ve nasıl kullanılmayacağı, daha temiz tutulması için planlar çalışmalar tamamlandıktan sonra düzenlenecek. Cami sorunumuz var. Cuma günleri Erbil'den çok sayıda kişi namaz için Kale Camisine gelirdi. Caminin bayramdan sonra tamamlanacağını düşünüyoruz.” diye konuştu.
Felah Hasan, kalede yapılacak çok sayıda çalışmanın olduğunu kaydederek, “Tarihi bir yer olduğu için çok hassas ve dikkatli çalışmamız gerekiyor, bu nedenle daha fazla zaman alacak. Halkımız için güzel bir şekilde yeniden canlandırmak için elimizden gelenin en iyisini yapacağız, böylece artık dışardan bakıp içeri girememenin acısına katlanmak zorunda kalmayacaklar.” ifadesini kullandı.
Kalenin sorununa ilişkin Hasan, “Çözmek istediğimiz sorunlardan biri, insanların güvenli olmayan dar sokaklardan girebilmesi ve güvenlik noktalarının olmaması. Mühendisler olarak, insanların o küçük sokaklara gitmesini istemiyoruz. Bu yüzden bir sonraki işimiz sokakların arkasında çalışmak için o kapıları ve sokakları kapatmak. Bu kapılar tamamlandıktan sonra, mümkünse insanların küçük sokakları ziyaret etmelerine ve görmelerine izin vermemiz gerektiğini düşünüyoruz.” dedi ve şöyle devam etti:
“İnsanlar zeminde kullanılan renkten şikayet ediyor, ‘daha iyi renkler kullanabilirdiniz’ diyor. Bu bir UNESCO prosedürüdür çünkü UNESCO, eğer zemine çok dikkat etseydik, farklı bir renk kullansaydık ve kaleye yakın olduğunda, o zaman insanların kale evlerine dikkat etmeyeceğini belirtiyor. Kale, ne yaparsanız yapın çok güzel bir yer ve çok güzel olacak. Kale, 506 evden oluşuyor ve her biri, ne kadar eski olursa olsun, kendi içinde güzelliği ve anlamı barındırıyor.”
Erbil Kalesi Restorasyon Komisyonu Başkanı Hasan, yenilemelerin maliyetine değinerek, “Maliyetlerin tam miktarını belirleyemiyoruz çünkü DEAŞ’a karşı savaştan bu yana birçok değişiklik oldu, Koronavirüs ve Irak'ın bütçe kesintileri, tam miktarı belirleyememek için sebepler ancak Avrupa Birliği ve hükümetimizin elindeki belgelere göre, kaleye şu ana kadar yaklaşık 17 milyon dolar harcandı. Ayrıca, halk ve diğer taraflar bize yardımcı olmuş olabilir.” şeklinde konuştu.
Kale kapılarının gece açılmasıyla ilgili olarak Felah Hasan, “Yılda altı ay sıcak havanın hakim olduğunu biliyorsunuz, bu nedenle insanlar çoğunlukla akşamdan sonra ziyarete geliyor, bu nedenle Erbil Kalesi'ni gece açmak için elimizden geleni yapıyoruz. UNESCO'ya göre hem eski tarz bir otel hem de birkaç çay evi ve kafeterya olarak bir grup yer açmayı planlıyoruz.” diyerek sözlerini sonlandırdı.
