Erbil Kalesi'nde bulunan Büyük Kale Camisi, asırların rengi ve kokusuyla ayakta duruyor. Çeşitli medeniyetler görmüş kalenin içerisindeki camide tarih boyunca çokça alimler yetişmiştir.
Büyük Kale Camisi, geçmişin ruhunu bugüne taşıyan bir ilim ve ibadet yuvası olmuştur. Bugün, restorasyon çalışmalarıyla yeniden hayat bulan Kale Camisi, Erbil halkının hafızasında derin izler bırakmaya devam ediyor.
Osman Müftü, 1948’de Erbil Kalesi'nde dünyaya gelmiştir. Osman Müftü, Molla Küçük olarak bilinen Molla Abubekir'in oğlu Molla Osman'ın oğlu Muhammed Fandi'nin oğlu Reşad Müftü’nün oğludur. Erbil’de tanınan bir ailenin üyesidir. Dedeleri yıllarca Erbil’de müftülük görevi yapmıştır. Osman Müftü, Kale Camisi’nin geçmişi ve bugünkü çalışmalar hakkında TEBA’nın sorularını yanıtladı.
Kale Camisi Erbilli ve Türkmenler için neden bu kadar önemli?
Erbil sadece Kale’den ibaretken, burası Kale’nin merkeziydi ve 5 bin yıl önce mabetti. İslam fethi olduğunda, burası Hristiyanların kilisesiymiş ondan önce Yahudilerindi, bir dönem Zerdüştlerindi, çok uzun bir tarihe sahip. İslam kaidi Udba Bin Fırkat el-Salami, Ömer Bin Hattap’a bir kilisenin olduğunu ve bunu camiye dönüştürmek istediğini talep eder, o da “Hristiyanların rızası varsa yap.” diye yanıt verir. Ardından cami olarak kullanılır. Burası hem ibadet hem halkın yönetimle bir sorunu olduğunda burada dile getirildiği ve sorunların çözüldüğü bir alan haline gelmiştir. Bizim 17 soyumuz bu camide imam hatiplik ve Erbil Müftüsü olma şerefine nail olmuştur. Çünkü Osmanlı Devleti’nde sultan, sadrazam ve müftü görevleri vardı. Erbil müftülüğü görevi de bizim ailedeydi.
“Burası ilk kabul gören alimlerin yetiştiği medreseydi”
Kale Camisi’nin tarihini anlatır mısınız, burada eğitim alan kişiler kimlerdi?
Yüzlerce alim burada yetişmiştir. Burası ilk kabul gören alimlerin yetiştiği medreseydi. Molla Efendi’nin babası Hacı Ömer döneminde de Süleymaniye medresesi bulunuyordu, kültür alışverişi oluyordu. Mollalar icazet aldıklarında okudukları silsile iki satırdan fazla olmuyordu, o da ya bizden almışlardır ya da Haydarilerden. Hangi köye giderseniz mollaların buradan çıktığını görürsünüz.
“Camide çok sayıda restorasyon işlemi gerçekleştirildi”
Kale Camisinde restorasyon çalışmalarının başladığını görüyoruz, bu çalışmanın önemi nedir, neler yapılacak?
Bu camide çok sayıda restorasyon işlemi gerçekleştirildi. Buranın tavanı 1957’de 20 küçük kubbeden oluşuyordu. Tavanı ve duvarları çok kalındı. Yağış ve bakımsızlıktan dolayı düştü. Erbilliler bir heyet oluşturdu, Reşat Müftü heyetin başkanı oldu. Burasını yeniden yaptılar. Kubbesini yapmak için Erbil’de usta yoktu, Musul’dan Usta Tarık gelip yaptı. 1959’da çalışma bitti. Daha sonra 2006’da ben Vakıflar Divanında Genel Müdürken, burası kerpiçten yapıldığı için yağışlardan etkileniyordu. Kerpiç ve çimento kullanarak tadilat çalışmalarını gerçekleştirdik. Zeminini seramikle kapladık. Son olarak Şeyh Baz Şeyh Rauf Berzenci, Erbil’in tanınan sermayedarıdır, Erbil’e hizmet etmeyi çok seven biri.
Cami için masrafları ben ve kardeşlerim yaparız genelde. Bu sadece şimdi değil babam hayattayken de kendi cebinden harcama yapardı. Şeyh Baz masrafları ödemek istediğini söyledi. Daha sonra cami için neler yapabiliriz diye düşündük. Cami eskimişti, yeni mermerler döşedik, avlusunu yeniledik, kadınlara ait namaz odasını düzenledik. Bu restorasyonlar caminin ömrünü daha uzun kılar. Burası restore çalışmalarını hak ediyor. Restorasyon nedeniyle cami kapatıldığı için Erbil halkı ne zaman açılacak diye hep soruyor. Çünkü yaşlı kesimimiz bu camide büyümüş, burada dua etmişler. Bu nedenle camiyi çok seviyorlar.
“Şiirin harflerine göre bakıldığında tarihi 1446 Hicri olarak belli olmakta”
Kale Camisinde yazılı olan şiir hakkında bilgi verebilir misiniz?
Eskiden öyle bir alışkanlık vardı. Bir yapı oluşturulduğunda şair bununla ilgili bir şiir yazardı. Son beytte tarih ortaya çıkıyor, harfleri sayı olarak hesapladığınızda tarihi belli oluyor. Burada Nakşibendi Tarikatı bulunuyordu. Bu da Şeyh Hüsameddin Nakşibendi’ye aittir. Şeyh Baz, bu yazıyı nereye yerleştirelim dediğinde gece rüya gördüm. Ben ve Şeyh Baz’ın babamın mezarı başında Fatiha okuduğumuzu gördüm. Ben de Şeyh Baz’a camiye gidip bu tabelayı nereye yerleştireceğimize bakalım dedim. Rüyada camiye geldiğimizde giriş bölümüne yerleştirelim dedik. Rüyada gördüğüm alana asacağız. Bu şiirin harflerine göre bakıldığında ise tarihi 1446 Hicri olarak belli olmaktadır.
TEBA Gazetesi olarak restorasyonun son aşaması hakkında bilgi almak üzere Erbil Kalesi Restorasyon Yüksek Komisyonu Başkanı Felah Hasan ile de röportaj gerçekleştirdik.
Daha önce bir basın toplantısında Kale Camisi konusuna değinmiştiniz. Caminin restorasyonunun son durumu nedir?
Erbil Kale Camisi’nin restorasyonu tamamlanmak üzere. Caminin içinde gerekli çalışmalar yapıldı. Caminin ibadethanesinde, zemin döşemelerinde ve cami içinde ihtiyaç duyulan çalışmalar tamamlandı. Erbil Kale Camisi'nin önümüzdeki birkaç hafta içinde açılışa hazır olacağını söyleyebilirim.
Kale Camisi’ndeki restorasyon çalışmaları sona erdikten sonra halka açık olacak mı?
Cami hazır olduğunda açmamız gerekiyor çünkü hem Erbil halkı hem de çarşı halkı camiye gelip namaz kılmak istiyor. Aynı zamanda, bir Erbil kültürü olarak, Kale Camisi'nde namaz kılmak istiyorlar. Bu nedenle caminin yeniden inşasına büyük önem verdik. Ayrıca, kaledeki caminin restorasyonunda büyük katkıları olan çalışma grubuna teşekkür ederiz. Vatandaşlara cami hazır olduğunda halka açılacağını bildirmek isterim.
Gazetemiz aracılığıyla vatandaşlara Erbil Kalesi hakkında vermek istediğiniz bir müjde var mı?
Erbil Kalesi için çok güzel haberler var çünkü kale için çok fazla çalışma yapıldı. Başbakan Mesrur Barzani'ye Erbil Kalesi'nin restorasyonuna verdiği tam destek için teşekkür ederiz. Kendisi de buraya birkaç kez geldi. İyi haber şu ki, kalenin ana caddesi tamamlandı. Güvenlik noktası olarak kabul edilen önemli yerler, örneğin kapı ve pencereler de tamamlandı. Kalenin ana caddesi de tamamlandı. Geceleri kalenin etrafında 360 derece dönen ışıklar da tamamlandı. Ayrıca çarşıdaki kapı, Maçko Çayhanesine giden topun yanındaki kapı, o yollar artık asfalt. Önümüzdeki birkaç gün içinde yol, diğer kapı gibi asfaltlanacak. Topun olduğu yer de halıyla kaplanacak, size söyleyebileceğimiz iyi haberlerden biri bu. Aynı zamanda Erbil Kalesi de hazır. Bazı güvenlik noktaları kaldı, belki %5’lik bir çalışma var. Bunlar da hayata geçirilecek. İnsanların oturabileceği birkaç bank kaldı. Birkaç sütun ve ışık kaldı. Bunlar çok, çok küçük çalışmalar. İnşallah çok yakın bir zamanda hizmete girecek. Ne zaman açacağı hükümetin kararına bağlı.
