1991 ve 2003’te dünyadaki demokrasinin savunucusu ABD, Irak’a getirdiği demokrasinin ülkenin altyapısını yerle bir etmesinin ardından ülkemize giren elektrik ve terimleri konusuna değinmek istiyorum.
Farklı adlar
Tanıştığım bir yabancıyla ülkelerimizin kültüründen söz ediyorduk. Yabancı böbürlenmeye başladı ve bana “Ülkemde şu meyvenin 10 çeşidi, 4 adı var, bunun bilmem kaç adı var, şunun bu kadar çeşidi var…” demeye başlayınca gerçekten canımı sıktı. Hele ben kendini beğenmiş insanların gurunu okşamak yerine kırmayı çok severim. Hemen ona “Ne var bunda kardeşim? Bizde sadece elektriğin 6 tane çeşidi ve ismi var.” deyince adam şaşırarak bana “Nasıl?” diye sordu.
Cevap yılların deneyimine dayanarak elbette hazır “Bizde reisi elektrik var, bazıları ona vatani diyor. Mahalle jeneratörü var, onun da altın hattı var, sabah elektriği var, normal elektrik var ve ev jeneratörü var” dediğimde adam bana “Gerçekten çok çeşitli elektrik kaynaklarınız ve isimleri var.” dedi.
Ben de adama karşı büyük bir zafer elde eder gibisi böbürlenmeye başladım da ama bunun ne kadar içler acısı bir durum olduğunu sadece bu zavallı memleketimin bu gariban insanları bilir.
Fiyüz
Sakın sabahları radyoda duyduğunuz Feyrüz anlamayın bu kelimeyi. fiyüz (Sigorta) 1991 ve 2003 yıllarında ABD’nin Saddam rejimini devirmek için Irak’a düzenlediği saldırıda ülkedeki tüm elektrik santrallerini yerle bir etmesinin ardından Iraklıların dilene giren yeni bir sözcüktür.
İster Arap, ister Kürt veya Türkmen olsun ister Şii veya Sünni olsun ister Müslüman veya Hristiyan olsun bütün Iraklıların günde en azından 3 defa kullandığı sihirli sözcük olan fiyüz de evrim geçirdi, artık 2 türü var.
Eskiden fiyüz kelimesi sadece (Başta anlattığımız elektrik çeşitleri içinde yer alan mahalle jeneratörü var onun da altın hattı, sabah elektriği ve normal elektrik ile kullanılan bir kelimeyken artık reisi elektrikle de kullanılmaya başladı. Artık bundan böyle mevülide fiyüz (jeneratörün sigorta atması) ve reisi fiyüz var hayatımızda. Zaman zaman hayatımızı karartsa da dil bakımından zenginliği bambaşka güzellik.
Bu da elbette dilimizdeki kelime dağarcığına bir zenginlik katmıştır.
Yeni kelimeyi nasıl öğrendim?
Bir sabah uykudan erken uyanarak kahvaltı hazırlığına başladım. Evde bütün Iraklıların yakından tanıdığı gizer “elektrikli şofben” çalışıyor. Onun yanında hiter “elektrikli soba” çalışıyordu. Ben de güzelce kaşar peyniri ekmek arasına koydum ve tost makinasını çalıştırdım. Keşke çalıştırmaz olsaydım. Neden mi? Çünkü hemen elektrik kesildi. “Herhalde reisi değil jeneratördür” diyerek elime bütün gariban Irak vatandaşı gibi paspası alarak sokak başındaki sigorta kutusuna gittim. Bir baktım meğerse sigorta atmamış.
Eve geri döndüğümde hanım bana “Reisi fiyüz attı.” deyince ilk başta şaşırdım. “Reisi fiyüz nasıl olur?” derken aklıma dilimize elektrik müfredatına yeni bir kelime daha eklendiği için sevindim.
Paspas Sopası
Dünyadaki bütün insanlar tarafından yer silmek için kullanılan papası sadece bizler,Iraklılar başka bir amaç için kullanıyoruz. Bunu okuyan her Iraklı iyice ne olduğunu anlar ama gene de izah edeceğim. Paspas sopasının üst kısmını fiyüz için kullanıyoruz.
Bir gün bir sokağın başında oturup izlesen bir saat içerisinde kaç kadın, çocuk ve erkeğin eline papası ters tutarak sigorta kutusuna doğru yürüdüğünü göreceksin. Tabii ki sihirli “Fiyüz attı” cümlesini duyduktan sonra.
İlerde alt kısmı üzerinde Çince yazılı (刪除地點) yani (Yeri silmek için ve alt kısmında ise (為伊拉克人民 拆除保險絲) (Iraklılara özel – Fiyüz kaldırmak için) yazılı Paspas Sopası görünce hiç şaşırmayın.
Kim bilir gelecekte daha neler girecek bu zavallı milletin elektrik kültürüne. Allah hepinizi fiyüzden uzak tutsun.