Irak Kürdistan Bölgesi Yönetimi (IKBY) Başkanlığı tarafından, IKBY Parlamento seçiminin 1 Ekim 2022’de yapılmasının belirlenmesinin ardından, siyasi taraflar arasında seçim yasası ve seçimin nasıl yapılacağına dair tartışmalar ve anlaşmazlıklar oluştu. Anlaşmazlık ise iki görüş arasında yaşanıyor. Eskiden olduğu gibi tek seçim bölgesi şeklinde mi yoksa çoklu bölge şeklinde yapılması konusu tartışmalara yol açtı.
Parlamento seçimleri için, yasal engellerin olmasının yanı sıra, denetimden sorumlu olan ve yaklaşık iki yıldır süresi dolan komisyon, parlamentonun güvenoyunu istiyor. Partiler, henüz anlaşmaya varmadı ve parlamento seçim yasası bölgede bir sorun haline gelmiş durumda. Çünkü bazı partiler yasanın şu anki haliyle yani tek bölge şeklinde kalmasını istiyor, maddelerde de bir değişikliğin gerekli olmadığını belirtirken, diğer taraf ise yasa değişikliğine gidilmesi ve çoklu seçim bölgesinin yanında yasanın birçok alanında değişiklik yapılmasından yana. Özellikle de parlamentoda bazı taraflar, bunu bir şart olarak sunarak yasayı düzenlemeden seçim yapılmasına razı olmadıklarını belirtiyor.
IKBY Parlamento Seçim Yasasının 26 maddeden oluşan sekizinci önerisi, 28 Mart 2022'de Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB), Değişim (Goran) Hareketi, Kürdistan İslami Birliği (Yekgirtu), Kürdistan İslami Toplum Partisi (Komal) ve Yeni Nesil Hareketi’nden (Neway Nwe) 35 milletvekili tarafından yapıldı. IKBY’nin dört seçim bölgesine ayrılmasını ve parlamento sandalyelerinin her ilin nüfusuna göre bölgeler halinde dağıtılması gerektiği kaydedildi.
Söz konusu teklif, partileri ikiye ayırdı; bazıları seçimlerin mevcut yasa ve sistemle zamanında yapılması gerektiğini belirtirken, bazıları yasada değişiklik yapılması çağrısında bulunuyor.
KYB, Goran Hareketi, Komal ve Yekgirtu, IKBY’nin dört seçim bölgesine ayrılmasını ve şu anda 11 parlamento sandalyesine sahip olan kota sandalyesinin, nüfusa göre seçilmesini ve seçim yasasının değiştirilmesini talep ediyor.
Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ise kota sandalye sayısının azaltılmasından yana olmadığını ve seçim yasasıyla ilgili olarak, yasa değiştirilirse komisyonun ekim ayına kadar çalışmalarını tamamlayamayacağını belirtiyor. Dört seçim bölgesinin olması da KDP’nin reddettiği bir başka konu.
Dini ve etnik oluşumların temsilcisi, seçimlerin şu anda var olan aynı yasa ve sistemlerle zamanında yapılması gerektiğini kaydediyor.
TEBA Gazetesi olarak, son görüşleri ve Bağımsız Yüksek Seçim Komisyonunun kararını öğrenmek üzere Komisyon Başkanı Hendren Muhammed ile röportaj gerçekleştirerek, seçimlerle ilgili birçok sorunun
yanıtını aldık.
“Komisyonun süresi 2019'dan beri doldu”
Şu anda komisyonun süresi dolmuş durumda. Yasal olarak, mevcut komisyon aktif hale getirilmeden seçim gerçekleştirilebilir mi?
Seçimlerin yapılması için temel şartlardan biri, Bağımsız Yüksek Seçim ve Referandum Komisyonu tarafından burada bulunan seçim otoritesinin varlığıdır. Bu komisyonun 2019'un sonundan bu yana süresi doldu. Komisyonun çalışma süresi dolmadan altı ay önce, parlamentoyu ciddi bir şekilde uyardık, üzerinde çalışmalarını söyledik. Ayrıca 2020'de de onlara yazı sunduk. Aynı zamanda, seçim için başkanlık tarafından 1 Ekim 2022 tarihinin belirlenmesinin ve kararnamenin yayınlanmasının ardından da kararnamenin prosedürlerini yönetmek için komisyondaki dokuz kişi hakkında gerekli işlemlerin yapılması konusunda yazı sunduk. Maalesef bu konu bugüne kadar parlamentoda kaldı. Bazı partilerin yasanın değiştirilmesinin ardından komisyonun aktif hale getirilmesi için şartlarının olduğunu, bazı tarafların ise tam tersi komisyonun aktif hale getirilmesi ve sonra yasanın değiştirilmesini istediğini biliyoruz.
Bu da halen partiler arasında görüşülüyor. Tüm Kürdistan'a adanmış ulusal ve özel bir kurum olan komisyonun üzerinde çalışılmasının çok önemli olduğunu düşünüyorum. Daha önce burada bulunan aynı komisyonu harekete geçirerek veya yeni bir komisyon seçerek yapılabilir. Parlamentodan bu sorunu yakında çözmesini gerçekten rica ediyorum.”
“Komisyonu aktif hale getirme yasası uygulanmazsa, seçim otoritesi bu seçimi yapamayacak"
Komisyon yeniden aktif hale getirilmezse seçimler yapılacak mı?
Komisyonu aktif hale getirme yasası uygulanmazsa, elbet seçim otoritesi bu seçimi yapamayacak. Bu durumda parlamentonun partilere ve taraflara yanıt vermesi gerekiyor, çünkü komisyona karar vermek parlamentonun işidir. Komisyon yeniden aktif hale getirilmezse, o zaman kararname yayınlayan bölge başkanlığına, tüm seçmenlere ve partilere bir cevapları olmalı.
"Yasaya göre, konseyi oluşturan dokuz kişi seçim çalışmalarını ve önlemleri kabul edecek"
Komisyon seçim için hazırlıklara başladı mı?
Komisyon sadece süresi dolan dokuz komisyon üyesinden oluşmuyor. Komisyon, 12 genel müdür, 105 bölüm ve 32 gruptan oluşuyor. Komisyonun seçimle bağlantılı olan rutin işlerini yürütüyorlar, ancak bu yöneticilerin yaptığı tüm işler komisyon konseyinin onayına bağlı. Çünkü yasaya göre, konseyi oluşturan dokuz kişi seçim sürecini ve çalışmaları onaylıyor, bu yüzden konsey yeniden aktif hale getirilene kadar çalışmalar bitse bile askıya alınacak.
"Seçim bölgeleri değiştirilirse, komisyon karara dahil olacak"
Seçimin önündeki zorluklardan biri de partiler arasında seçim bölgeleri konusunda yaşanan anlaşmazlık. Komisyon olarak bu konuda herhangi bir kararınız var mı?
Partiler arasında tek seçim bölgesi ve çoklu seçim bölgesi tartışması mevcut. Kürdistan Parlamentosu, bir önceki seçimlerde tek bölge içinde seçildi, bu seferki seçimin çok bölgeli olması yönünde görüşler var. Bazıları da 4 bölge olmasını istiyor. Bazı taraflar da Irak Meclis seçimleri gibi, 12 bölgeye ayrılmasını talep ediyor. Komisyon olarak seçim bölgelerinde bir değişiklik olursa, herhangi bir zorluk çekmeyiz. Komisyon karara bağlı kalacak. Çünkü kanunen bunu uygulamakla yükümlüyüz, bu konu tarafların çıkarlarına bağlı. Bazı partiler çoklu seçim bölgesi, bazıları da tek bölgenin iyi olduğunu söylüyor. Bizim için fark etmiyor. Parlamentonun ve partilerin kararlarına müdahale edemeyiz.
“Komisyon olarak, Birleşmiş Milletler ile konuştuk, seçimlerde bize yardım etmeye hazırlar"
Seçmen kaydı taraflar arasında anlaşmazlıklara neden oldu. Şüphelilerin ve vefat edenlerin isimlerinin kayıtlardan silinmesi için herhangi bir işlem yaptınız mı?
Diğer seçimlerde de geniş çapta seçmen kaydı tartışma konusu olmuştu. Tüm partiler arasında, bu kez federal komisyonun biyometri kaydının kullanılması konusunda anlayış var. Aynı görüşe katılıyoruz, özellikle de cihazlarla birlikte kullanılan biyometri kaydı, zaman kazandıracak ve çok uzun bir süreci azaltacaktır. Bu talep bize yapılırsa veya yasada bahsedilirse, Irak komisyonu ile bir anlaşmaya varabiliriz. Komisyon olarak Birleşmiş Milletler ile konuştuk ve bu konuda bize yardımcı olmaya hazırlar. Bağdat'la 2015 yılında imzalanan bir mutabakat zaptımız var, en önemli kısmı, seçmen kaydı konusunda yardımcı olması, bu da Erbil'de Irak seçiminde oy veren seçmenlerin Kürdistan Parlamentosu'na oy veren seçmenlerle aynı olması gerçeğine dayanıyor, bu nedenle isimlerde bir değişiklik yok. Erbil'de, Irak seçimlerine oy veren seçmenler, Kürdistan Parlamentosu seçimine de aynı şekilde oy verecek. Yani isimlerde değişiklik olmayacak. Bu yüzden bu kararın komisyonun işini kolaylaştıracağını düşünüyoruz.
"Komisyon yasası yakında değiştirilirse, seçimler yapılacak"
Seçim zamanında yapılacak mı?
Bu konu parlamentonun komisyon yasasını ne zaman değiştireceğine bağlı. Yakında karar verilirse, komisyon konseyi yeni önlemler alabilir, bazı prosedürleri kısaltabilir ve seçimler yapılabilir. Özellikle kayıtlar aynı kalırsa süre bizim için çok kısa olacaktır. Özellikle bahsettiğimiz 6 aylık sürenin yarısı seçim için özel hazırlıklar ve seçmen kaydı hazırlıklarına gidiyor ama seçmen kaydı ve biyometri gelip tüm ihtiyaçları karşılarsa o zaman büyük bir vakit kazanmış olacağız.
"Seçimi ertelemek demokratik süreçte geriye doğru atılmış bir adımdır"
Komisyon Başkanı olarak partilere ne demek istersiniz, seçimin ertelenmesi ihtimaline karşı bizleri neler bekliyor?
Umarım tüm siyasi partiler seçimin zamanında yapılabilmesi için yeni bir komisyon seçmek ya da şimdiki komisyonu devreye sokmak için çalışırlar. Çünkü seçimi ertelemek demokratik süreçte geriye doğru atılmış bir adımdır. Seçim yapılmazsa, parlamento başka bir duruma geçecek ve görev süresi uzatılmalı, bu nedenle seçimler zamanında yapılmalıdır.