Kurda yaşanan istikrarsızlığın, banka sistemlerinin zayıf olması, insanların döviz bürolarını kullanmaya alışık olması ve kayıt dışı para transferi gibi birçok etkenden kaynaklandığı tahmin ediliyor.
Durumu değerlendirmek ve detayları öğrenmek amacıyla Albaraka Bankası Müdürü Armağan Uğur Bayram ile bir röportaj gerçekleştirdik.
Kayıt dışı transfer para nedir?
Parayı kayda alan sistemin adı bankacılıktır. Dünyanın her yerinde parayı ülkelerin merkez bankaları kontrol eder. Dolayısıyla bankacılık sistemi dahilinde gitmeyen trafiğe tabi olmayan her para kayıt dışıdır. Döviz büroları burada bunu çokça yapıyor. Kuyumcular altın alan satanlar, yani nakit sıcak parayla çalışanlar, parayı sattığı anında paraya dönüştürebilenlerdir. Maalesef bu kayıt dışı para transferinde birinci sırada.
İnsanlar neden kayıt dışı para transfer yöntemine başvurur?
Tabii ki sadece daha fazla para kazanmak için değil her yerde olduğu kadar Irak’ta da illegal gayri meşru yapılar vardır. Bunlar buradan bu gri alanlardan yararlanarak daha fazla para kazanıyor olabilirler, yasadışı işlemler yapabiliyor olabilirler. Uyuşturucu, silah, insan trafiği veya terörün finansmanı olabilir.
Kayıt dışı para kullanımının kolay olması sebebiyle yaygın olduğunu belirten Bayram, “İnsanlar döviz bürolarına alıştı, bankalara güven zayıfladı. Çünkü bankacılık sektörü maalesef son üç beş yılda toparlandı. Yaptığı çalışmaları takdir ediyorum. İyiye gidiyor ama bankacılık sistemi zayıf olduğu için insanlar daha kolay olanı seçmişler. Döviz bürosuna paranı götürüyorsun sen çayını içene kadar Türkiye’de veya Dubai’de veya dünyanın herhangi bir yerinde paran karşılığını buluyor. Yani transfer oluyor.” ifadesini kullandı.
Döviz bürosu sistemine değinen Bayram, “Döviz büroları sana ait hiçbir resmi evrakı sormuyor. Biz bankalar da ise işlemleri yapması içim bizde hesap açması lazım. Hesap açması için resmi olarak bütün evraklarını istiyoruz.”dedi.
Albaraka banka müdürü, insanların bankacılık sisteminden korktuğunu ve geçmişte bankalara paralarını yatırıp çekememe problemiyle karşı karşıya kaldıklarını ya da yatırdığı paranın değer kaybettiğini bu yüzden de bankacılık dışı sisteme yöneldiklerini belirtti.
Bankacılık sisteminin zayıf olması hakkında ırak herhangi bir önlem aldı mı?
Irak, Merkez Bankası yoluyla çok ciddi önlemler aldığını belirten Bayram, “Bu bir günde olacak bir şey değil çünkü Irak’ın para transferinin yüzde 80-90’ı çok kısa bir geçmişe kadar bankacılık dışı döviz ofisi dediğimiz kayıt dışı kanal üzerinden transfer ediliyor. Bu oranı bir anda sisteme dahil etmek çok kolay değil.” açıklamasında bulundu.
Kayıt dışı paraları aktarmak için başka hangi yollara başvuruluyor?
Başlıca yöntem aslında döviz bürolarıyla gerçekleşiyor fakat son dönemde bu banka kartlarını kullanmaya başladılar. Bu da aslında finansal suçlar içinde çok karşılaşılan bir yöntemdir. Parayı parçalara ayırıp sonra hedef ülkede birleştirmek. Yine dediğim gibi bunun içinde bir kara para faaliyeti olabilir ama bu operasyonun tamamı kara paradır diyemem. Kara para, kaynağı (Silah kaçakçılığı, uyuşturucu, insan kaçakçılığı ve kumar) gibi illegal para kaynaklarına denilir.
İnsanlar, bir kişiye onlarca banka kartı veren bankalara yöneliyor. Bunların içine her birine para yüklüyor. Yurt dışına gidip bu kartlardaki paraları hemen nakde dönebilecek şeylere harcıyorlar. Mesela altın gibi kıymetli maden bunların başında gelir. Bu işlemlerin daha az denetlendiği ülkeleri seçip işlemi yapıyorlar, ondan sonra aldığı eşyayı yurtdışında nakde çevirerek o parayı bankalarda yatırıyorlar. Kanun dışı işlem yok sadece banka komisyonu, vergi ve transfer ücreti vermemek için bu işlem yapılıyor.
Şunu çok net söyleyeyim, bankaların komisyonları ile kayıt dışı para transfer eden döviz büroları komisyonları arasında çok büyük farklar olmaz. Bunun içinde o yola yönelmeye gerek yok. Çünkü bankadan yapılan her işlem, hem resmidir hem de kontrol edilebilir, yani bir müşteri herhangi bir tarihteki transferin evrakını görmek istese belgelerini görebilir ama aynı şeyi döviz bürolarında yapamazsınız çünkü sistem yok.
Bankalarda hesap açmanın zorluğu ile ilgili konuşan Bayram, “Bazı bankalarda belki biraz daha kolaydır. Bazı bankalar daha dikkatlidir bu konuda. İnsanlar kısıtlamalardan kaçıyorlar mesela Irak merkez bankası diyor ki aylık 10 bin dolar kadar senin yurt dışına gönderdiğin parayı denetim dışı bırakırım ama bunun dışında 10 bin doları geçtiğinde neden bu parayı gönderdiğine dair evrak sunmalısın. Finansal kurallara uygun hareket Edeceksen, bankalarla çalışmanın hiçbir zorluğu ve hiçbir riski yok. “ ifadesinde bulundu.
Dolarla ATM’den para çekememe kararı doğru bir karar mıdır?
ATM’den para çekilememesi tek başına bir karar değil. Bu kararlar silsilesi farkındaysanız üst üste şeyler yayınlandı. Maaşlar artık dolarla ödeniyordu dinar oldu, şimdi koca koca firmalar var, araba satarken bile fiyatlarını dinarla paylaşıyorlar. Merkez bankasının yaptığı şey piyasayı dinara yönlendirmeye çalışmak. Bir ülkenin merkez bankası finansal olarak bir şey yapmak isterse yapar. Ancak şu an bunu yapmak istemiyor. Çünkü şu an işleyen bir mekanizma var.
Merkez bankası resmi olarak ne sağlıyor?
Merkez Bankası piyasaya bugünün kuruyla %15 kar veriyor. Ama aslında bu bir teşvik. İnsanlar şu anda çok isteyerek banka hesabı açıp kendilerini sisteme gözetime dahil ediyorlar. Merkez bankası doğru bir iş yapıyor. Şu anda insanları önce sisteme sokacak, sonra kayıt dışı paraları devre dışı bırakacak.
Son olarak Albaraka Müdür olarak deneyimini paylaşan Armağan Uğur Bayram, “Burada karşılaştığım iş adamlarının çoğu çok temiz çalışıyorlar. Döviz bürolarını kullanmalarının sebebi ona alıştığı ve kolay olduğu içindir. Bankalar onlara hizmet için buradalar. Irak’ta bankacılık sistemi gelişiyor, güçleniyor. Hala zamana ihtiyacı var ama doğru adımlar atılıyor. Ancak bu sadece halkın desteğiyle olur.” ifadelerinde bulundu.