Çoğu ülkede 10 yılda bir nüfus sayımı yapılırken Irak'ta bugüne kadar sekiz genel nüfus sayımı yapılmıştır. Son nüfus sayımı 1997'de Irak Kürdistan Bölgesi Yönetimi’nin (IKBY) katılımı olmadan yapıldı.
Irak'ın sekiz nüfus sayımı, 1927, 1934, 1947, 1957, 1965, 1977, 1987 ve 1997 tarihlerinde yapıldı.
-Irak'ta ilk genel nüfus sayımı 1927’de yapıldı
Irak'ta ilk genel nüfus sayımı Ekim 1927'de başladı ve o yılın sonlarına doğru tamamlandı.
Süreç, İçişleri Bakanlığının Genel Kayıt Bürosu tarafından yürütüldü. Sayım komisyonları camilerde, okullarda ve devlet kurumlarında toplandı ve saha komisyonları nüfus hakkında bilgi toplamak için denetlemeler yaptı ancak birkaç ay sonra hükümet sürecin başarısız olduğunu gördü, bu nedenle de projenin sonuçları iptal edildi. Nüfus sayımına göre Irak'ın 1927'deki nüfusu 2 milyon 968 bin 54 kişi olarak tahmin ediliyordu.
-Irak'ta ikinci genel nüfus sayımı 1934’te yapıldı
Irak'ta ikinci genel nüfus sayımı 1934 yılında yapılmış ve iki turda tamamlanmıştır. Birinci tur söz konusu yılın Eylül ve Ekim aylarında, ikinci tur ise geç kalan ve bir önceki yılda başvurmayanlar için Ağustos ve Eylül 1935'te yapıldı.
1934’te nüfus sayımı sırasında heyetler halka açık yerlerde toplanmış ve muhtarlar aile büyüklerini aileleri hakkında bilgi vermek üzere çağırmıştır.
Nüfus sayımının temel amacı askerlik ve seçimlerdi ayrıca kimliklerin çıkarılması için zemin oluşturdu. Nüfus sayımının sonucuna göre 1934 yılında Irak'ın nüfusu 3 milyon 213 bin 174 kişiydi.
- Irak'ta üçüncü genel nüfus sayımı 1947’de yapıldı
Sayım işlemi 19 Ekim 1947'de gerçekleştirildi, sicil memuru ve kayıt kurulu aracılığıyla yapılan ilk nüfus sayımı olarak kabul edildi çünkü heyetler doğrudan evlere giderek formlardaki sorulara göre ailelerden bilgi topladı.
Nüfus sayımına göre, 1947 yılında Irak'ın nüfusu 4 milyon 817 bin 185 kişiye ulaştı.
Bu nüfus sayımında, nüfusun etnik ve dil esasına göre bölünmesi ve tasnif edilmesinden söz edilmemiş, sadece dini inançlarından bahsedilmiştir.
Söz konusu nüfus sayımı, 1927 ve 1934’te yapılan sayımlardan farklıydı çünkü nüfus sayımı verileri istatistiksel tablolara kaydediliyor ve üç cilt halinde basılıyordu.
- Irak'ta dördüncü nüfus sayımı 1957’de yapıldı
Dördüncü nüfus sayımı 1 Ekim 1957’de gerçekleştirildi ve söz konusu tarihte Irak genelinde sokağa çıkma yasağı ilan edildi.
Nüfus müdürlükleri yönetimindeki sicil memurları, sürece 13 bin 213 kişinin katılımıyla işlerini belirtilen gün ve zamanda bitirebilmiştir.
Nüfus sayımına göre 1957 yılında Irak'ın nüfusu 6 milyon 535 bin 109 kişiye ulaştı.
Irak'taki uzmanlara göre 1957’deki nüfus sayımı, Irak'ta şimdiye kadar yapılmış en başarılı nüfus sayımı sürecidir. Bunun nedeni, 14 Haziran 1957'de sürecin fiili olarak test edilmesi, sürece BM temsilcilerinin ve uzmanların katılımı da dahil olmasından kaynaklandığı belirtildi. Genel Vatandaşlık Bürosu çalışanlarına yönelik eğitim kursları düzenlendi ve ilgili taraflar vatandaşların sürece katılımını sağlamak için geniş bir kampanya yürüttü.
Nüfus sayım formu vatandaşlara dağıtılarak bilgileri kendilerinin doldurması sağlandı. Bu nedenle, 1957 nüfus sayımı Irak'ta hala kullanılmaktadır.
-Irak'ta beşinci nüfus sayımı 1965’te yapıldı
Sürecin 1967’de yapılması planlanıyordu ancak seçimlere hazırlanma gereği olarak dönemin Irak hükümeti tarafından, nüfus sayımı 14 Ekim 1965’te yapıldı.
1965 nüfus sayımı, formun meslek, milliyet ve askerlik hizmeti ile ilgili soruları içermesinden dolayı önceki nüfus sayımlarından farklıydı.
Nüfus sayımına göre Irak'ın 1965’te nüfusu 8 milyon 261 bin 527 kişiye ulaştı.
-Irak'ta altıncı nüfus sayımı 1977’de yapıldı
17 Ekim 1977'de gerçekleştirilen sayım, Planlama Bakanlığına bağlı Merkezi İstatistik Kurumu tarafından gerçekleştirilen ilk nüfus sayımı oldu. Daha önceki nüfus sayımları Genel Vatandaşlık Bürosu tarafından yapılmıştır.
Nüfus sayımı formu, yaşam koşulları, nerede oturdukları ve gelir kaynakları hakkında bilgiler de dahil olmak üzere çeşitli sorular içeriyordu. Söz konusu nüfus sayımı aynı zamanda Irak toplumunun tüm kesimleri için bir veri tabanı haline geldi.
Nüfus sayımına göre 1977'de Irak'ın nüfusu 12 milyon 497 bin kişiye ulaştı.
-Irak'ta yedinci nüfus sayımı 1987’de yapıldı
Nüfus sayım süreci 16 Ekim 1987'de Irak'ın İran sınır bölgeleri hariç tüm vilayetlerini kapsayacak şekilde gerçekleşti çünkü Irak-İran savaşı nedeniyle söz konusu sınır bölgelerinden veri toplanamadı.
Nüfus sayımına göre 1987'de Irak'ın nüfusu 16 milyon 335 bin 199 kişiye ulaştı.
-Irak'ta sekizinci nüfus sayımı 1997’de yapıldı
Merkezi İstatistik Bürosu tarafından 16 Ekim 1997 tarihinde IKBY hariç Irak'ın 15 vilayetinde nüfus verileri toplandı.
1997’deki nüfus sayımına göre Irak'ın nüfusu 19 milyon 184 bin 543 kişiye ulaştı.
Irak'ta yapılan sekiz nüfus sayımından ikisi tanınmamıştır. Söz konusu kabul edilmeyen sayımlardan biri 1965'te, diğeri 1997'de yapılan sayımlardır.
1965’teki nüfus sayımında Irak'ta durumun kötüye gitmesi ve 1997’deki sayımda Erbil, Duhok ve Süleymaniye vilayetlerindeki vatandaşların katılmamış olmasından dolayı kabul edilmemiştir.
Planlama Bakanlığının açıkladığı son verilere göre Irak'ın nüfusu 42 milyon 248 bin 883 kişiye ulaştı.
Irak Planlama Bakanlığı, nüfus sayımı için son tarihi 20 Kasım 2024 olarak belirledi. Irak ve IKBY’deki genel nüfus sayımının elektronik olarak yapılması planlanıyor.
IKBY İstatistik Kurulu Başkanı Sirvan Muhammed, nüfus sayımı süreci ile ilgili TEBA’ya yaptığı açıklamada, "2008'de nüfus sayımı yasası çıktığından beri Irak nüfus sayımı sürecini yürütmek istiyor. Biz hazırlıkları tamamlamıştık ama 2010'da Kerkük ve Musul’da bazı siyasi partiler sürece müdahale ederek siyasallaştırdılar. 2019 yılında nüfus sayımının başlatılması için bir karar daha çıktı, ancak süreç koronavirüs ve mali kriz nedeniyle yürütülmedi.” dedi.
Muhammed, Planlama Bakanlığının genel nüfus sayımı tarihiyle ilgili son kararına ilişkin, “27 Temmuz'daki son toplantıda süreç için 20 Kasım 2024’ü belirlediler. Proje için 100 milyar dinar tahsis edilmiş olup, bunun 12 milyar 670 milyon dinarı Kürdistan Bölgesi'ne ayrılacaktır. Bütçe kanunu yönergelerinin uygulanmaması, Erbil ve Bağdat'taki sorunlara ilişkin sürecin işleyişini etkileyeceği için bu yıl hazırlıklar tamamlanmayacak. Geri kalan birkaç ay sayım tarihine yetişmek için yeterli değildir ayrıca Erbil ve Bağdat'ta nüfus sayımı işlemleri için elektronik altyapının kurulması ve bütçenin eksiksiz olarak onaylanması gerekiyor." ifadesinde bulundu.
Nüfus sayım formundaki bilgilere ilişkin Muhammed, “Nüfus sayım formu tamamen bir gelişme meselesidir, geniş ve detaylı bir formdur. Herhangi bir sorun olmasını beklemiyorum. Formda din belirtilmiş ancak mezhep veya etnik köken belirtilmemiştir. Daha önceki nüfus sayımlarında olduğu için etnik kökenin belirtilmesini isterdik çünkü oluşumların sayısı belli olacaktı, özellikle de bu seçimler için önemli. Daha önce sorun yaratan bir konu daha vardı. Bazı taraflar gelip Irak toplumunda din olarak görülen kesimi, etnik gruplar olarak eklemek istedi." açıklamasında bulundu.